کاربرد ردیف در شعر مهدوی

پر کن دوباره کیل مرا، ایّها العزیز!
دست من و نگاه شما، ایّها العزیز!
رو از من شکسته مگردان که سال‌هاست
رو کرده‌ام به سمت شما، ایّها العزیز!
جان را گرفته‌ام به سرِ دست و آمدم
از کوره راه‌های بلا، ایّها العزیز!
وادی به وادی آمده‌ام، از درت مران
وا کن دری به روی گدا، ایّها العزیز!
چیزی که از بزرگی تو کم نمی‌شود
این کاسه را...فَاَوفِ لنا، ایّها العزیز!
ما، جان و مال باختگان را رها مکن
بگذار بگذرد شب ما، ایّها العزیز!
خالی‌تر از دو دست من این چشم خالی است
محتاج یک نگاه شما، ایّها العزیز!
(مریم سقلاطونی)

«ردیف را باید یکی از نعمت‌های بزرگ شعر فارسی دانست در صورتی که بلای جان معانی و احساسات شاعر نباشد؛ زیرا از چند جهت به شعر زیبایی و اهمیت می‌بخشد:
۱. از نظر موسیقی: ردیف در حقیقت برای تکمیل قافیه به کار می‌رود و به طور قطع می‌توان ادعا کرد که حدود هشتاد درصد غزلیات خوب زبان فارسی همه دارای ردیف هستند.
۲. از نظر معانی و کمک به تداعی‌های شاعر: اگرچه ردیف آزادی احساس و تخیل را از شاعر می‌گیرد، اما مجال تأمل بیشتری به او می‌دهد که قافیه را با آن ردیف در نظر بگیرد و مفهومی را به ذهن بیاورد.» (شفیعی‌کدکنی:۱۳۸-۱۴۲)

الا که راز خدایی، خدا کند که بیایی
تو نور غیب نمایی، خدا کند که بیایی
(سیدرضا مؤید)

به تمنای طلوع تو جهان چشم به راه
به امید قدمت، کون و مکان چشم به راه
(زکریا اخلاقی)

چه روزها كه يك به يك غروب شد، نيامدی
چه بغض‌ها كه در گلو رسوب شد، نيامدی
(مهدی جهاندار)

دیدم به خواب آن آشنا دارد می‌آید
دیدم كه بر دردم دوا، دارد می‌آید
(عباس احمدی)

تهران...هوای سُربی آذر... ولیِّ عصر
دور از نشاط صبح و کبوتر... ولیِّ عصر
(مریم سقلاطونی)

«در مورد پیوستگی قافیه و ردیف از نظر ساختمان صوتی باید دقت شود اما از نظر موضوعی نیز باید به مسألۀ هماهنگی ردیف و مفهوم شعر توجه خاصی شود یعنی شاعر در انتخاب ردیف به تناسب موضوع باید دقت زیادی نشان دهد.»(همان:۱۶۱) استفاده از ردیف‌هایی چون: «ایها العزیز، خدا کند که بیایی‌، چشم به راه، نیامدی، دارد می‌آید، ولیِّ عصر...» علاوه بر اینکه با موضوع و مفهوم مهدویت تناسب دارند. از نظر موسیقی و کمک به تداعی معانی مفید و اثرگذار هستند. این ردیف‌ها از آن جهت مفید به نظر می‌رسند که دست شاعر را برای مضمون‌سازی و شگردهای زبانی باز می‌گذارد و از آن جهت اثرگذار هستند که این امکان را برای مداح فراهم می‌کند که هم در لحن و نغمات و هم در پرداخت به مضمون، اجرای متنوعی داشته باشد. تکرار یک عبارت یا ترکیب در جایگاه ردیف باعث ارتباط گرفتن با مخاطب، همخوانی، و ترغیب خواننده خواهد شد.

 

___________________________________________
📗  شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (۱۳۹۳). موسیقی شعر. چاپ پانزدهم، تهران: آگه.
(در کتاب به موارد دیگری از اهمیت ردیف در شعر فارسی نیز اشاره شده بود که به اقتضای یادداشت حذف شده است.)

پدیدآورنده
درباره شاعر