شعر هیأت شعر عاشورایی نثر ادبی اشعار مذهبی

سوژه‌یابی در شعر فاطمی

🔹«سوژه معادل (subject,sujet) و در معنای اصطلاحی به موضوع یا درونمایه اطلاق می‌شود؛ و در ترجمۀ متون فلسفی و علوم اجتماعی به زبان فارسی برای سوژه معادل‌های گوناگون آورده‌اند؛ مثل: حامل، مدرک، ذهن، اساس، نفس، عامل شناسایی، درون نهاد، صورت ذهنی، عامل معرفت، شناساگر و... .» (اخوت،۱۳۸۵: ۱۲۸)

🔹در کتاب «تار و پود» برای سوژه‌یابی به پنج مرحلۀ ۱. کنجکاوی ۲. خوب نگریستن ۳. صید سوژه ۴. انطباق ۵. پرورش سوژه، اشاره شده است.
و همان‌طور اشاره به اینکه، سوژه‌ها را می‌توان از «اشیاء» یا «آدم»هایی که کنار ما هستند و همیشه با عینک بی‌تفاوتی و روزمرگی از کنارشان رد می‌شویم، یافت و اقتباس کرد.

🔹گاهی سوژه‌ها را از «اتفاقات تاریخی» بر می‌گیریم، تا آن‌ها را از منظری دیگر بازخوانی کنیم و همین‌طور سوژه‌ها را می‌توان از «دل طبیعت» صید کرد؛ از میان دشت‌ها، از کوه و کمرها و از جنگل و دریا؛ حتی می‌توان سوژه‌ها را از دل هنرهای دیگر بیرون کشید؛ از عکسی ناب، از فیلمی سینمایی، رمان، نقاشی یا حتی از شعری دیگر.» (موسوی،۱۳۹۵: ۴۳۹-۴۳۶)

🔹 حال با این دیدگاه می‌توان بار دیگر زندگی و شخصیت حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را مرور کرد:

▫️ارتباط حضرت با خداوند و کلام الهی (عبادت و طاعت، مقام و رتبۀ ملکوتی حضرت)
▫️ارتباط حضرت با عالم ملکوت و فرشتگان (مصحف فاطمی، احادیث)
▫️نقش حضرت به عنوان دختر نمونه و نوع نوع رفتار و گفتار با رسول خدا (صلوات‌الله‌علیه‌وآله) (ام ابیها، حدیث کساء)
▫️نقش حضرت به عنوان همسر نمونه و نوع نوع رفتار و گفتار با امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام)
▫️نقش حضرت به عنوان مادر نمونه و نوع رفتار و گفتار با فرزندان (مثل فرهنگ گفتگو با فرزندان با عباراتی نظیر: قرة عینی، ثمرة فؤادی...)
▫️نقش تربیتی حضرت به عنوان الگوی زن مسلمان (تربیت افرادی مثل: اسماء، فضه یا احسان به نیازمندان و...)
▫️نقش حضرت در مبارزه با غاصبان خلافت و فدک (خطبۀ فدکیه، احتجاج با مردم و صحابه...)
▫️اتفاقات پس از رحلت رسول خدا (صلوات‌الله‌علیه‌وآله)
▫️عنایت ویژه حضرت به پیروان مکتب ولایت و امامت و جایگاه شفاعت حضرت

(زاویۀ نگاه، آشنایی‌زدایی، جان‌بخشی اشیاء، از نگاه اشخاص دیگر، جزیی‌نگری در حوادث زندگی، رفتارها و گفتارها، موقعیت‌های زمانی و مکانی مختلف)

🔹نمونه‌هایی از پرداخت به سوژه‌های تازه در شعر فاطمی:

▫️جان‌بخشی اشیاء:
سوژۀ «درخت» در شعر محمدجواد غفورزاده
سال‌ها پیش در این شهر، درختی بودم
یادگار کهن از دورۀ سختی بودم

▫️از نگاه اشخاص دیگر:
سوژه «از زبان پیامبر اکرم (صلوات‌الله‌علیه‌وآله)» در شعر نغمه مستشارنظامی
گلم سلام! نمی‌خواستم پسر باشی
خدا گذاشته از عشق با خبر باشی

▫️از نگاه اشخاص دیگر:
سوژه «از زبان حضرت خدیجه (علیهاالسلام)» در شعر نغمه مستشارنظامی
میان کوچه‌ها عطر گل و کافور می‌آید
محمد! دخترم از راه خیلی دور می‌آید   

▫️جزیی‌نگری در حوادث زندگی:
سوژۀ «انار» در شعر  سیدحمیدرضا برقعی
عاشق شده‌ست دانه به دانه هزار بار
دل خون و سینه چاک و بر افروخته انار

▫️جزیی‌نگری در حوادث زندگی:
سوژۀ «لبخند» در شعر  سیدمحمدجواد شرافت
ای تا همیشه مطلع الانوار لبخندت
آیینه در آیینه شد تکرار لبخندت

🔹شاعر برای پرداخت به سوژۀ تازه، به نگاه جزیی‌نگر و قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف نیاز دارد. استفاده از سوژۀ تازه در شعر، این امکان را به شاعر می‌دهد تا به تصویرسازی و مضمون‌آفرینی‌های مختلف بپردازد و این فضا را برای مداح ایجاد می‌کند که با پرداخت سوژه‌های تازه، ابعاد دیگر شخصیت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را برای مخاطب متجلّی سازد.
 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📗اخوت، احمد (۱۳۸۵) مجلۀ زنده رود، تابستان و پاییز، شماره ۳۹و۴۰.
📗موسوی، سیدمهدی (۱۳۹۵) تار و پود. تهران: آرام دل.

برچسب‌
پدیدآورنده