🔹با مرور شعرهای شاعران درباره با امام باقر(علیه‌السلام) در می‌یابیم که نسبت به شعر و شخصیت این حضرت (در مدح و مرثیه) دو رویکرد بیان عالمانه و بیان کودکانه به چشم می‌خورد که نگاهی کوتاه به این دو رویکرد و نحوۀ بیان، قابل تأمل است.
🔹در قصیدۀ استاد محمدجواد غفورزاده، زبان فاخر قصیده رعایت شده است. این شعر با بهره‌گیری از واژگان شکوهمند و با صلابت و مضامین متنوع و جزیی‌نگر نسبت به زندگی امام باقر(علیه‌السلام) بیان فاخر و مستحکمی را رقم زده است.
🔹«علم بیان، علمی‌ست که به واسطۀ آن، یک معنی حاصل در ذهن را می‌توان به روش‌های گوناگون و ترکیبات مختلف بیان کرد.» (فندرسکی،۱۳۸۱: ۲۷)
با توجه به شخصیت والای باقر العلوم(علیه‌السلام)، در مدح و منقبت این امام معصوم، استفاده از زبان و بیانی عالمانه متناسب و قابل قبول است. در شعرهایی که با موضوع امام پنجم و با بیان فاخر سروده شده است، این ویژگی‌ها به چشم می‌آید:
۱.استفاده از زبان معیار
۲. استفاده از قالب قصیده و غزل
۳. بیان مدح از زبان شاعر و مخاطب قرار دادن حضرت(علیه‌السلام)
۴.بهره‌گیری از واژگان مطنطن
۵. کهن‌گرایی زبانی و واژگانی
۶. شعر مقفّا (بدون ردیف)
۷. ترکیب‌سازی.
ذکر این نکته ضروری است که استفاده از بیان عالمانه و ویژگی‌های آن، نباید با تکلّف و تصنع همراه شود.
🔹حال به خوانش مطلع شعرهایی از این دست می‌پردازیم:
اکنون به شوق حجت پنجم ز خود گمم
وآیینه‌دار طلعت خورشید پنجمم
حسین منزوی
ای فروغ دانشت تا صبح محشر مستدام
وی تو را پیش از ولادت، داده پیغمبر سلام
غلامرضا سازگار
ای پنجمین امام، یا باقرالعلوم
بر رفعتت سلام، یا باقرالعلوم
محمدسعید میرزایی
🔹با توجه به حضور امام باقر(علیه‌السلام) در سن کودکی در کربلا، یکی از قابلیت‌های شعر در موضوع امام باقر(علیه‌السلام) بیان و زبان کودکانه است؛ که بسیاری از شاعران از این ویژگی استفاده کرده‌اند و به روایت داستانی مرثیۀ عاشورا و امام باقر(علیه‌السلام) پرداخته‌اند.
🔹توجه به این زاویه از زندگی حضرت، و مضمون‌سازی و زبان‌حال‌سرایی با عنایت به سن امام در واقعۀ عاشورا، فضای تازه‌ای را برای سرودن شعر، پیش روی شاعر قرار می‌دهد.
🔹این لحن و بیان می‌تواند در زبان معیار و محاوره اثرگذار باشد. «برای بیان شعر، به ویژه برای کودک، نزدیک شدن به زبان محاوره یکی از اصول موفقیت است و نزدیک شدن به زبان محاوره، بدان معنا نیست که زبان را دچار شکستگی کنیم، بلکه بدان مفهوم است که زبان را برای او ملموس‌تر سازیم.»
(الوندی، ۱۳۸۳: ۹۲)
🔹لازم به ذکر است که شعر با لحن و بیان کودکانه حتما به معنای شعر کودک و نوجوان نیست، شاعر ممکن است با تکیه بر این بیان، از واژگان، مضامین و تصاویری بهره گیرد که خوانندۀ هر گروه سنی بتواند از آن استفاده کند:
▫️زبان محاوره، ترانه (چهارپاره)، بیان کودکانه از زبان امام
با دستای زخمی و تاول زده
خودم مشک سوراخ و برداشتم
رقیه تو گوشاش گوشواره بود
یه شمشیر چوبی اگه داشتم
حامد عسکری
▫️زبان معیار، قالب غزل، بیان کودکانه از زبان شاعر
کودکی باغی از ریاحین است
آسمانش ستاره آذین است
کودکی فصل خوب خاطره‌هاست
و پر از روزهای شیرین است
میلاد حسنی
▫️زبان معیار، قالب غزل، از زبان امام باقر(علیه‌السلام) به حضرت رقیه(سلام‌الله‌علیها)
تو یکسره در چشم لشکر بودی و من نه
چون صاحب خلخال و زیور بودی و من نه
مجید تال
🔹استفاده از بیان عالمانه و بیان کودکانه در پرداخت مدح و مرثیه اثرگذار و ملموس است و شاعران می‌توانند با انتخاب سوژه‌های مختلف و سرودن شعر ولایی، این نکته را مدنظر داشته باشند.
🔹در آخر، این سوال مطرح می‌شود که آیا در شعر امام باقر(علیه‌السلام) لحن و بیان دیگری به چشم می‌خورد؟ و آیا می‌توانیم در سرودن شعر آیینی به بیان‌های دیگری بپردازیم؟
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📗 الوندی، عزت الله (۱۳۸۳) زبانی سخت اما کودکانه. کتاب ماه کودک و نوجوان، شماره ۸۰ (خردادماه).
📗 فندرسکی، ابوطالب (۱۳۸۱) رسالۀ بیان بدیع. تصحیح سیده مریم روضاتیان، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.