🔹 از عناصر مهمی که در مبحث فرامتنی شعر اهمیت فراوان دارد، نقش انتقال پیام به مخاطب است. «رومن یاکوبسن» صاحب نظریۀ نقشهای زبان ساختارگرا، شش عامل«شنونده»، «گوینده»، «بافت»، «پیام»، «تماس» و «رمز» را در کلام مؤثر میداند.
او به ازای این شش عامل، شش نقش را پیشنهاد میکند. نقش ترغیبی یکی از این عوامل است که در آن جهتگیری پیام به سمت شنونده(مخاطب) است. گوینده پیامی را به شنونده منتقل میکند که به کنش از سوی شنونده منجر میشود. شکل بارز نقش ترغیبی را میتوان در جملات امری، خبری، توصیفی بیان کرد.»
)یاکوبسن، ۱۹۹۴: ۷۹(
🔹 ما این امکان را داریم که با استفاده از صور خیال و نقشهای زبانی در فضای شعر فاطمی، سیره و سبک زندگی فاطمی را به شیوۀ هنرمندانه ترویج دهیم.
پرداخت الگوهای گفتاری و رفتاری حضرت زهرا(علیهاالسلام) در شعر، از جهتی خواننده را با الگوسازی مواجه میکند و از جهتی قابلیت پرورش مضمون را برای مداحان اهلبیت(علیهمالسلام) فراهم میکند تا معرفت مخاطب خود را بالا ببرند.
🔹همان طور که رهبر معظم انقلاب به این نکته اشاره داشتهاند:
«ما باید بدانیم که اگر فاطمه زهرا (علیهاالسلام) امروز در بین ما ظاهر میشدند، ما را به چه چیزی امر میکردند؟ انگشت اشاره به کدام راه از راههایی که در مقابل ما گشوده است، میگرفتند و به ما میگفتند که از این راه بروید؟ ما باید آن را دنبال کنیم و در تبیین و تعلیم و معرفتی که میخواهیم به مستمع بدهیم، آن را ملاحظه کنیم و نیاز زمان را پر کنیم.» (۱۳۸۰/۶/۱۸(
🔹با توجه به این نکات، ابیاتی از نمونههای موفق شعر فاطمی با رویکرد سیره و سبک زندگی را مرور میکنیم:
▫️حمایت از امام
با همان دست عافیتپرور
که پرستاری پدر کردی
از امام زمان خود، یاری
در هیاهوی پشت در کردی
محمدجواد غفورزاده
چادر حمایل میکنی از حق بگویی
حتی اگر یک شهر باشد روبرویت
سیدحمیدرضا برقعی
▫️سیرۀ خانوادگی
ذرّهای مهر تو در کاهش نبود
بر لبت نه سال یک خواهش نبود
علی انسانی
تا داغ این شقایق زخمی نهان شود
تابوتی از لطافت شبنم درست کن
مثل شروع زندگی مرتضی و من
بیزرق و برق، ساده و محکم درست کن
سیدرضا جعفری
ما عشق را پشت در این خانه دیدیم
زهرا در آتش بود حیدر داشت میسوخت
حسن بیاتانی
رسم خانه و خانوادهات
بذل پیرهن، بخشش نگین
مصطفی شمسزارع
▫️اکرام و انفاق
ای سه شب بیقوت و... از قوت تو سیر،
هم یتیم و هم فقیر و هم اسیر
غلامرضا سازگار
آن روزۀ سه روزه نیازی به نان نداشت
ای زخمی محبت عالم! نمک که هست
غلامرضا شکوهی
نه سال سفرههای فقیران شهرتان
جز با تنور بخشش این خانه نان نداشت
جواد محمدزمانی
▫️عبادت
به دعا دست خود که بر میداشت
بذر آمین در آسمان میکاشت
محمدعلی مجاهدی
بوی فرشته از تن محراب میچکید
تا میرسید فرصت شبزندهداریات
سیدمهدی حسینی
جان تو خواست سالک راه دعا شود
«حَتّی تَوَرمَّت قَدَماها» ادا شود
جواد محمدزمانی
فقط از شعله و مسمار گفتیم
از آشوب در و دیوار گفتیم
میان این همه شعله بگو ما
چقدر «الجار ثمّ الدار» گفتیم
سیدجواد میرصفی
▫️عفاف و حجاب
چهره پوشد ز مرد نابینا
تا بدین حد، حیا کند زهرا
سیدرضا مؤید
حجاب، روی زمین طفل بیپناهی بود
تو مادرانه گرفتیش تا ابد در بر
میان کوچه که افتاد دشمنت از پا
در آن جهاد نیفتاد چادرت از سر
سیدحمیدرضا برقعی
شکر خدا که سایۀ تو بر سر من است
چادر حجاب نیست فقط، یادگار توست
فاطمه نوری
🔹لازم به ذکر است که از میان انبوه شعرهای فاطمی؛ این ابیات، نمونههای اندکی هستند که به سیره و سبک زندگی فاطمی توجه داشتهاند. استفاده از منابع معتبر، بیان هنرمندانه، مضمونپردازی و دغدغۀ اشاره به سبک زندگی فاطمی از مواردی است که میتواند سرلوحۀ شاعران این عرصه قرار گیرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📗 دبیر مقدم، محمد (۱۳۸۸) معرفی و نقد کتاب مکاتب زبان شناسی نوین در غرب، مجله دستور، شماره پنجم، صفحات ۱۸۰ تا ۲۰۶
📗 هیأت رزمندگان اسلام (۱۳۹۶) ماهنامه هیأت ویژه نامه اربعین، سال دوازدهم، شماره صد و شانزده، صفحه ۸
📗 Bradford, Jackobson(1994): life, language, Art london:Routledge