تصویر دست جدا از پیکر سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یک سوژه است؛ اما این شاعر است که میتواند از زوایای مختلف به این عکس پر مفهوم نگاه بیندازد و یک دنیا مضمون از آن دریافت کرده و با خلاقیتی که دارد ابیات تحسینبرانگیزی بیافریند.
موضوع شعر ولایی، مدح و رثای اهلبیت است و شاعر ولاییسُرا، برای معرفی و ستایش اهلبیت و ارائه اثر سوگمندانه در رثای ایشان، ابتدا به سراغ مطالعه تاریخ اهلبیت و زوایای مختلف زندگی ایشان میرود. پس از کسب شناخت و معرفت کافی نسبت به موضوع، به نوعی ادراک و تحلیل ذهنی میرسد.
آنچه که بیان و درک مخاطب و سراینده از مرثیهی سیدالشهدا(علیهالسلام) را متحول میکند، امام شناسی است. بازخوانی هر یک از مصیبتهای وارد شده بر سیدالشهدا(علیهالسلام) در سایهی توجه به ابعاد وجودی آن حضرت و شناخت نسبت به امام معصوم گویا ما را با مصیبتی تازهتر مواجه میکند. مصیبتی متفاوت با آنچه قبلتر بارها خواندهایم و شنیدهایم.
آیا میتوان با ملاک قرار دادن ظاهر چند عبارت، جسارت به خرج داد و اهلبیت(علیهمالسلام) را رفیق خطاب کرد؟ صمیمیتی که ممکن است خط قرمز احترام را زیر پا بگذارد. در این یادداشت در صدد آن هستیم که به این سؤال پاسخ دهیم.
شعر و داستان دو هنر تاثیرگذار هستند و اگر این دو هنر با یکدیگر تلفیق شوند، تاثیری مضاعف خواهند داشت.
در این شعر، شاعر فرم را به خوبی در خدمت اندیشه قرار داده است و بی آنکه بخواهد حرفی شعارگونه در شعر بیاورد تنها در قالب فرم، اندیشهی خود را در شعر جریان بخشیده است.
در روایات اهلبیت(علیهمالسلام) یکی از بهترین و مؤثرترین راهها برای آموزش مباحث اعتقادی به فرزندان آموزش از طریق شعر بیان شده است.
بیشک طراوت و لطافتی که شعر به دلیل وجود وزن و ظرافتهای بدیعی دارد، بسیار برای نوجوانان جذابتر از یک متن معمولی است.
همواره این سؤال برای حافظپژوهان مطرح بوده است که آیا حافظ در مورد معصومین علیهمالسلام شعری سروده و اساساً به حوزه شعر ولایی ورود پیدا کرده است یا خیر؟
ابیاتی را میتوان مثال زد که حافظ در آنها به تصریح یا تلویح اشارهای به اهلبیت علیهمالسلام داشته است.
بیشک مرثیهسرایی برای مصیبات وارده بر اهلبیت علیهمالسلام امر مقدسی است که در روایات متعددی به آن اشاره شده است. همچنین اشک ریختن در عزای معصومین علیهمالسلام و گریاندن دیگران با ذکر مصیبت، از اموری است که ثواب کثیری برای آنها قرار داده شده است. اما باید توجه داشت که هر امر مقدسی میتواند بهمرور دچار آسیب شود که با تشخیص بهموقع میتوان از گسترش آن پیشگیری کرد و جلوی آسیبهای بعدی را گرفت.
گرایش به زبان و شیوه بیان مردم و تلاش برای بازسازی نحوه گفتار آنان، بیگمان یکی از هنرهای شعری است. این شیوه در شعر مذهبی و ولایی هم کاربرد بسیاری دارد و نشانههایی از رویکرد شاعران به این نوع شیوه بیان در اشعار دیده میشود.
«مضمون» همان مقصود و مفاد سخن است که در لایه درونی کلام پنهان است و به شکل تفسیر یا تأویل، ارائه میشود. در سلوک ادبی، شاعر سعی دارد با بلاغت کلام و استفاده از شگردهای بیانی (که معمولاً تخیل در آن نقشی ندارد) محتوایی را با بیانی جذاب و نکتهسنجانه مطرح ساخته، خلأ خیال و اغراق شاعرانه را به نوعی جبران کند.
و بیتی که برگی زرین از دفتر مراثی فاطمی است. در این بیت، دو تصویر همزمان از اندوه حضرت به تصویر کشیده شده است؛ با استفاده از لطیفترین و باطراوتترین شیوه! تصویری مینیاتوری و نرم چون حریر... مثل تابلوی «ذبح اسماعیل» که با وجود خشونت موضوع، در هالهای از طراوت هنر مینیاتور در نهایت ظرافت به تصویر کشیده شده است.
ابتدای امر، لازم است شاعر با مدح و ستایش برای مخاطب زمینهسازی فکری داشته باشد و سپس روشنگری کند و با بیانی حماسی، عواطف را تحریک کرده، به مرثیه ورود پیدا کند تا سخن او دلپذیر، جذاب و تأثیرگذار گردد و در نهایت مخاطب بپذیرد که باید با مرثیه شاعر همراه شود و واکنش نشان دهد.
یکی از دغدغههای مهم مداحان انتخاب «شعر» است؛ و اگر مداح، کمی اهل مطالعه شعر و وسواس در انتخاب باشد در پیِ پاسخ به این سؤال مهم است: «این شعر در کدام بخش مداحی به کار میآید؟»
انتخاب شعرهای «کاربردی» و استفاده دقیق و درست از آن، بخشی از دغدغههای مقدس مداح را پاسخ میدهد.
وقتی سخن از تاج شهیدان همه عالم، ماه بنیهاشم حضرت عباس علیهالسلام و مدایح ایشان به میان میآید شاید بسیاری از همنسلان من، ناخودآگاه به یاد مثنوی معروف مرحوم سیدمحمدعلی ریاضی یزدی میافتند.
اگر روزی قرار باشد تا شاعران و ادبای کشور در محفلی حاضر باشند و هر یک به نشانهای شناخته شوند، مسلّماً پروین ستارهای درخشان در آن جمع خواهد بود. او در یک نگاه اجمالی چون حکیمی حاذق و عارفی دلسوخته است که در میان مردمان عصر خود، به رغم ستم حاکمان و دستگاه جبّار و بیفرهنگ زمانش نورافشانی کرد و اصلاً ظلمتِ بیداد و افسونهای غیرفرهنگی و جلوههای فریبندهاش را برنتافت.