💠الف) ويژگى‌هاى شخصى امام مهدی (عليه‌السلام)
در بسيارى از ادعيه و زيارات، امام مهدى (عليه‌السلام) به نام و نسب و تبار معرفى شده است؛ يعنى او فردى معين، زنده و شناخته شده است، نه آرمانى كه در آينده، متولد شده و قيام خواهد كرد. برخى از آن ويژگى‌ها عبارتند از:
۱. او، از نسل پاك پيامبر اكرم (صلى‌الله‌عليه‌وآله) و از فرزندان امام على (عليه‌السلام) و حضرت فاطمه (عليهاالسلام) است.
در دعاى ندبه مى‌خوانيم:
«أَيْنَ ابْنُ النَّبِيِ الْمُصْطَفَى، وَ ابْنُ عَلِيٍّ الْمُرْتَضَى، وَ ابْنُ خَدِيجَةَ الْغَرَّاءِ، وَ ابْنُ فَاطِمَةَ الْكُبْرَى؛
كجاست پسر پيامبر برگزيده و پسر على مرتضى و پسر خديجه، آن صاحب سيماى نورانى و پسر فاطمۀ كبرى؟»
۲. او، همنام رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) و از عترت پاك او است.
در دعاى عهد آمده است:
«فَأَظْهِرِ اللَّهُمَ لَنَا وَلِيَّكَ وَ ابْنَ بِنْتِ نَبِيِّكَ الْمُسَمَّى بِاسْمِ رَسُولِك؛
خدايا! آشكار كن براى ما ولى خود و پسر دختر پيامبرت را؛ همان كه به نام پيامبرت ناميده شده.»
در دعاى ندبه نيز آمده است:
«أَيْنَ بَقِيَّةُ اللَّهِ الَّتِي لَا تَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهَادِيَة؛
كجاست بقية الله [ذخيرۀ خدا] كه از عترت هدايت‌گر، بيرون نيست؟»
۳. او، فرزند حسن بن على العسكرى (عليه‌السلام) است.
چنانچه در تعقیبات مشترکه بعد از هر نماز آمده است:
«رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِيناً وَ بِالْقُرْآنِ كِتَاباً وَ بِمُحَمَّدٍ نَبِيّاً وَ بِعَلِيٍّ وَلِيّاً وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ..... وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ وَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ أَئِمَّةً؛
خداى را به پروردگارى پسنديدم و اسلام را به عنوان دين خود پذيرفتم و راضى شدم به اينكه محمد (صلى‌الله‌عليه‌وآله)، پيامبر و على (عليه‌السلام) امامم باشد و حسن و حسين... و حسن بن على و حجت بن الحسن (عليهم‌السلام) امامان من باشند.»
💠ب) ويژگى‌هاى شخصیتى امام مهدی (عليه‌السلام)
۱. القاب امام عصر (عليه‌السلام)
در ادعيه مهدوى، آن امام با لقب‌هايى مانند: مهدى، هادى، قائم، عَدل منتظَر، صاحب الزمان، منصور، مضطّر، حجةالله و بقيةالله معرفى شده است.
در دعاى افتتاح مى‌خوانيم:
«اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى وَلِيِّ أَمْرِكَ الْقَائِمِ الْمُؤَمَّلِ وَ الْعَدْلِ الْمُنْتَظَر...؛
خدايا! بر ولى امرت دورد فرست؛ همان قيام كنندۀ مورد آرزو و عدالتِ مورد انتظار.»
و در زيارت آل ياسين آمده است:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ فِي أَرْضِه؛
سلام بر تو اى باقى‌مانده، [حجت‌هاى] خدا در زمين.»
۲. اوصاف امام عصر (عليه‌السلام)
در ادعيه مهدوى، آن حضرت با صفاتى معرفى شده است كه هر يك از آن‌ها معرّف شخصيت آن عزيز است و موجب تقويت اعتقاد به او و انس و ارتباط بيشتر با آن بزرگوار مى‌شود.
برخى از اوصاف آن حضرت عبارتند از:
🔹العَلَم المَنصُوب
به معناى پرچم برافراشته؛ زيرا وجود شريفش پرچم هدايتى است كه حق‌طلبان را به حقيقت راهنمايى مى‌كند و بدون هدايت او، انسان‌ها در فتنه‌ها و انحراف‌هاى دوران غيبت گرفتار مى‌شوند.
در زيارت آل ياسين مى‌خوانيم:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا... العَلَمُ المَنصُوب»
🔹سفينَةُ النَّجاة
به معناى كشتى نجات؛ زيرا كه هركس به امامت آن عزيز، اعتقاد داشته و ملتزم به اطاعت از او باشد، اهل نجات خواهد بود و راهى جز اين راه وجود ندارد.
در دعای بعد از زيارت آل ياسين مى‌خوانيم:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى خَلِيفَتِكَ فِي بِلَادِكَ.... سَفِينَةِ النَّجَاةِ وَ عَلَمِ الْهُدَی؛
خدايا! بر خليفه‌ات در همه شهرها، درود فرست... كه كشتى نجات و پرچم هدايت است.»
🔹وارث علوم النبين
به معناى ميراث‌برِ دانش‌هاى پيامبران؛ امام مهدى (عليه‌السلام) آخرين حجت الهى است و مطابق روايات آنچه از علوم الهى بر پيامبران خدا نازل شده، همه‌اش نزد امام مهدی (عليه‌السلام) جمع گرديده است.
در زيارت سرداب مقدس خطاب به امام عصر (عليه‌السلام) آمده است:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَارِثَ عُلُومِ النَّبِيِّين»
و در زيارت آل ياسين، علم و دانش‌آن حضرت اين چنين توصيف شده است:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا.... الْعِلْمُ الْمَصْبُوب؛
سلام بر تو اى دانشِ ريزان و فراگير!»
🔹پناهگاه مردمان
امام مهدى (عليه‌السلام) ملجأ و پناهگاه همه مردم و به ويژه شيعيان است كه در سختى‌ها و بلاها بهترين دستگير و مهم‌ترين و مطمئن‌ترين تكيه‌گاه است.
در دعاى عهد آمده است:
«وَ اجْعَلْهُ اللَّهُمَ مَفْزَعاً لِمَظْلُومِ عِبَادِكَ وَ نَاصِراً لِمَنْ لَا يَجِدُ لَهُ نَاصِراً غَيْرَك؛
خداوندا! او را فريادرس بندگان مظلومت قرار بده و ياور آنان‌كه جز تو يارى ندارند.»
و در دعاى ندبه مى‌گوييم:
«اللَّهُمَّ وَ نَحْنُ عَبِيدُكَ التَّائِقُونَ إِلَى وَلِيِّكَ المُذَكِّرِ بِكَ و بِنَبيِّكَ خَلَقْتَهُ لَنَا عِصْمَةً وَ مَلَاذاً، وَ أَقَمْتَهُ لَنَا قِوَاماً وَ مَعَاذا؛
خدايا ما بندگان توايم كه مشتاق ولى تو هستيم كه ما را به ياد تو و پيامبرت مى‌آورد. تو او را براى عصمت و نگهدارى و پناه دين و ايمان ما آفريدى و او را براى ما پشتيبان و پناهگاه قرار دادى.»
۳. مقامات و شئون امام مهدى (عليه‌السلام)
🔹خليفة الله، حجة الله
در فرازهاى زيارت آل ياسين آمده است:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا خَلِيفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا حُجَّةَ اللَّهِ وَ دَلِيلَ إِرَادَتِه؛
سلام بر تو اى خليفه خدا و يارى‌گر حق او! سلام بر تو اى حجت الهى و راهنماى اراده او!»
روشن است كه جايگاه خليفة اللهى و حجت خدا بودن، از عالى‌ترين منازلى است كه خداوند براى امام مهدى (عليه‌السلام) مقرر فرموده است و او در اين جايگاه در زمانه خود، بى‌نظير و يگانه است.
🔹باب الله، سبيل الله
در زيارت آل ياسين مى‌خوانيم:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يا باب الله»
و در زيارت صاحب الامر مى‌خوانيم:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سَبِيلَ اللَّهِ الَّذِي مَنْ سَلَكَ غَيْرَهُ هَلَك؛
سلام بر تو اى راه خدا كه هر كس جز آن راه را برود، هلاك شده است.»
تعبير «بابِ خدا» گوياى اين حقيقت است كه هر كس بخواهد به خدا برسد و امر او را اطاعت كرده، رضايت او را به دست آورد، بايد از مسير اعتقاد به امام مهدى (عليه‌السلام) و امامت او و فرمانبردارى كامل از او به اين هدف دست يابد، چنانكه عبارت «سبيل الله» همين امر را مى‌رساند كه تنها راه رسيدن به خدا و قرب او، ايمان و اعتقاد و اطاعت از ولى خدا يعنى امام عصر (عليه‌السلام) است.
🔹ميثاق الله، وعد الله
در زيارت آل ياسين آمده است:
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مِيثَاقَ اللَّهِ الَّذِي أَخَذَهُ وَ وَكَّدَهُ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَعْدَ اللَّهِ الَّذِي ضَمِنَه؛
سلام بر تو اى عهد و پيمان الهى كه خداوند، آن را از خلق گرفته و محكم گردانيده است! سلام بر تو اى وعده خدا كه خود آن را ضمانت فرموده است!»
عبارت «ميثاق الله» يعنى امام مهدى (عليه‌السلام) مظهر تامّ و تمام عهد و پيمانى است كه خداوند از بندگان گرفته است و تعهّد مردم نسبت به امام مهدى (عليه‌السلام) به منزله پاى‌بندى ايشان به همه دين و شريعت الهى است؛ چنانكه وانهادن او و جدايى از او به منزله زير پا گذاشتن همه عهد و پيمان‌هاى خداست.
عبارت «وعدالله» نيز به اين معناست كه امام مهدى (عليه‌السلام) مصداق روشن وعده خدا در قرآن مبنى بر حاكميت صالحان و فراگيرى ارزش‌ها و خوبى‌ها بر گستره زمين است. او همان موعود بزرگ الهى است كه ظهورش تحقق‌بخش آرمان تمام انبيا و اوليا و احياكننده شريعت و كتاب آسمانى است. آرى؛ او وعده تضمين شده خدا و موعود حتمى همه كتب آسمانى است كه هيچ چيز مانع از ظهورش نخواهد شد.
🔹عين الله النّاظرة
در دعايى كه از امام رضا (عليه‌السلام) نقل شده آمده است:
«وَ عَيْنِكَ النَّاظِرَةِ عَلَى بَرِيَّتِكَ وَ شَاهِدِكَ عَلَى عِبَادِك؛
اوكه چشم بيناى توست بر آفريده‌هايت و شاهد و گواه توست بر بندگانت.»
نيز در صلوات ضرّاب اصفهانى آمده است:
«اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى وَلِيِّكَ.... وَ خَلِيفَتِكَ فِي أَرْضِكَ، وَ شَاهِدِكَ عَلَى عِبَادِكَ؛
خدايا! درود فرست بر ولی‌ات... و خليفه‌ات در زمين و شاهد و گواه تو بر بندگانت.»
اين عبارات، بيانگر اين است كه امام مهدى (عليه‌السلام) به عنوان حجت و نماينده خدا، ديده‌بان خدا نيز هست و اعمال مردم در پنهان و آشكار، بر او پوشيده نيست؛ بلكه او شاهد و ناظر بر تمام اعمال است. باور اين حقيقت به تربيت نفس و تهذيب و پاكى مردم، بسيار كمك مى‌كند.
در سخنى از امام مهدى (عليه‌السلام) آمده است كه فرمود:
«فَإِنَّا نُحِيطُ عِلْماً بِأَنْبَائِكُمْ وَ لَا يَعْزُبُ عَنَّا شَيْءٌ مِنْ أَخْبَارِكُم؛
علم ما احاطه دارد به احوال شما و هيچ چيز از اخبار شما بر ما پوشيده و پنهان نيست.»
📗 نگين آفرينش، ج۲، ص۲۱