🔹 پس از پایان داوری سومین فصل از #کنگره_فصلی #شعر_کوتاه و انتخاب آثار برگزیده، داوران محترم در جلسهای دیگر به نقد و بررسی جزئیتر آثار کنگره فصلی شعر کوتاه پرداختند.
به این امید که با ارائۀ چکیدۀ مباحث مطرح شده در این جلسه بتوانیم بعد از برگزاری سه فصل، توقعات این کنگره را از رباعی و دوبیتی ممتاز ولایی به طور دقیقتر به اطلاع شاعران عزیز برسانیم. نکات مطرح شده به این شرح است:
▫️ یکی از ویژگیهای سه فصل گذشتۀ کنگره، انتخاب موضوعهایی بوده است که در آن بر یکی از متون دینی تأکید شده و شاعر برای سرودن در موضوعهای کنگره، به متن معرفی شده مراجعه داشته است.
در فصل اول: دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (علیهالسلام) و توصیههای اخلاقی امام صادق (علیهالسلام) به عبدالله بن جندب؛ در فصل دوم: زندگینامه اصحاب و یاران سیدالشهدا (علیهالسلام) و در فصل سوم: خطبۀ فدکیۀ حضرت فاطمه (سلاماللهعلیها) از متون مورد تأکید در فراخوان کنگره بوده است.
بدون تردید این مطالعه - همانگونه که بعضی از شرکتکنندگان هم تصریح داشتند- سبب آشنایی بیش از پیش شاعران با معارف والای ولایی شده است.
آشنایی با معارف یاد شده، نه تنها سبب کشف مضمون تازه و نگاه نو در آثار این کنگره شد، بلکه به افزایش سرمایۀ فکری مخاطب کمک کرده و در سرودن اشعار دیگر نیز پنجرههای جدیدی در مقابل او میگشاید.
▫️ از امتیازهای دیگر این کنگره میتوان به کشف استعدادهای نو و شناخت و معرفی شاعران خلّاق و جوان در عرصۀ شعر ولایی اشاره کرد.
چه بسا شاعران جوانی که در مسیر پر پیچ و خم شعرهای طولانی، گرفتار بعضی اشکالهای ادبی و محتوایی میشوند، اما در شعر کوتاه، با دقت و اهتمام بیشتر میتوانند مسیر کوتاهتری را طی کنند و زمینۀ خطا به حداقل میرسد.
▫️ در بیشتر آثار، شاهد یک کشف مضمونی یا تصویری خوب از سوی شاعران بودیم، هرچند بیان و پردازش بعضی از این آثار، مناسب و هنرمندانه صورت نگرفته و با ایرادهای زبانی و تألیفی و ابهام همراه بود. این امر میتواند نشاندهندۀ شتابزدگی شاعر در ارائۀ اثر خود باشد.
وسواس هنری در ارائۀ شعر، یکی از نکات مهمی است که شاعران باید به آن توجه داشته باشند و در اثر خود به حداقلها راضی نشوند و سعی کنند تا حد امکان برای ارتقاء آثارشان تلاش کنند.
بدون تردید، در شعری که بیش از چهار مصراع ندارد، نباید شاعر برای خود حق مرتکب شدن خطاهای شعری و سهلانگاریهای تألیفی را قائل باشد.
▫️ بدیهی است که هر چه شاعر، در سرایش و نقد اثر خود اهتمام بیشتری داشته باشد موفقتر خواهد بود و شاید لازم باشد، برای سرودن چهار رباعی خوب، شاعر ظرفیتهای مختلف رباعی را با سرودن حداقل چهل رباعی تمرین کرده باشد.
مطالعۀ پیشینۀ شاعران موفق در عرصۀ شعر کوتاه، گواه این مطلب است که عمدۀ این شاعران در دورهای از حیات شعری خود، بر یکی از قالبهای شعر کوتاه تمرکز داشتهاند.
البته این نکته به آن معنا نیست که یک شاعر موفق در شعر کوتاه (رباعی یا دوبیتی) شاعری است که تنها در همان قالب شعر بگوید، بلکه به این معناست که شاعری میتواند در قالبهای شعر کوتاه موفق باشد که با صرف زمان لازم به شناخت ظرفیتهای مختلف این قالبها پرداخته باشد.
▫️ شناخت ظرفیت هریک از قالبهای رباعی و دوبیتی به طور مجزا، امری لازم است، زیرا هرچند این دو قالب از لحاظ تعداد ابیات و محل قرار گرفتن قافیهها یکسان هستند، اما تفاوتهای مهمی در موسیقی و سایر عناصر اصلی شعر با یکدیگر دارند.
با مرور پیشینۀ ادبیات فارسی این نکته به خوبی قابل دریافت است که آنچه در دوبیتی مهم به نظر میرسد وجود عاطفۀ قوی در شعر و حسی زلال و منبعث از دردها و دغدغههای فطری است که در قالب زبانی ساده و صمیمی بدون هرگونه پیچیدگی و تعقید بیان شده باشد.
اما قالب رباعی از لحاظ گسترۀ موضوعی قالب جامعتری است و همواره مورد استقبال شاعران بیشتری قرار گرفته است.
▫️ گاهی اصل شعر بودن یک اثر مورد غفلت قرار میگیرد و غلبۀ محتوا آن را به مرز شعار نزدیک میکند.
هر چند از سوی دیگر یک اثر شاعرانه ولی خالی از غنای محتوایی نیز در عرصۀ شعر ولایی مقبول نخواهد بود.
از این رو توجه به ابعاد هنری و ابعاد محتوایی در کنار هم موجب تأثیرگذاری و ماندگاری یک شعر خواهد شد.
▫️ عدم انسجام لازم در چهار مصراع، چه از لحاظ محتوایی و چه از لحاظ هنری از مهمترین ضعفهایی است که در آثار دریافت شده، فراوان به چشم میخورد.
به نوعی که با مشاهده بعضی از آثار تصور میشد شاعر تنها به بیت دوم یا مصراع چهارم توجه داشته است و انواع ضعفها در سایر مصراعها دیده میشد.
▫️ عدم شناخت و تجربۀ کافی نسبت به زبان و ضعف تألیف از اشکالهای دیگری است که در تعداد قابل توجهی از آثار قابل مشاهده بود.
▫️ استفاده بیش از حد از اختیارهای وزنی و سکتهای موسیقایی بدون دلالت هنری -که عیب بزرگی به شمار میرود- متأسفانه در آثار زیادی وجود داشت.
▫️ در تعداد بسیار اندکی از آثار نیز مضامین یا تصاویری ارائه شده بود که متناسب با شأن اهلبیت (علیهمالسلام) نبود و لازم است شاعران ولایی در بالا بردن معرفت و شناخت خود نسبت به خاندان عصمت و طهارت (علیهمالسلام) اهتمام جدی داشته باشند.
▫️ مهمترین انتظاری که میتوان از یک هنرمند به ویژه یک شاعر و به طور خاص از شاعر شعر کوتاه داشت، ارائۀ تصویر جدید، مضمون تازه، زاویۀ نگاه نو و کشف شاعرانهای است که باعث کلنجار ذهنی و تأثیر عمیق در مخاطب شود که بخشی از آثار کنگره از این منظر، خالی از اتفاق بودند (هر چند این امر به این کنگره محدود نمیشود و در فضای کلی شعر امروز شاهد آن هستیم).
چه بسا اشعاری که سالم، یکدست و بیایراد است ولی در آن شاهد هیچ اتفاق تازهای نیستیم و به نوعی تکرار ابیاتی است که بارها توسط شاعران مختلف سروده شده است.
▫️ در پایان، نکات مطرح شده را میتوان تحت دو عنوان کلی مطرح کرد:
شاعر زمانی موفق است که در اثر خود به نحوۀ نگرش (تصویر جدید، مضمون تازه، زاویۀ نگاه نو، کشف شاعرانه و...) و شیوۀ نگارش (انسجام هنری و محتوایی، توجه به دستور زبان، خوشآهنگ بودن و...) توجه ویژه و کافی داشته باشد.
✍🏻 دفتر شعر جامعه ایمانی مشعر