نظامی گنجوی

جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف متخلص به «نظامی» حدود سال ۵۳۵ ه.ق در شهر گنجه چشم به جهان گشود. نظامی از شاعران بزرگ ایران است که از او به‌عنوان پیشوای داستان‌سرایی و مثنوی‌سرایی یاد می‌شود و اشعار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. وی در حکمت، طب، ریاضی، موسیقی و علوم عقلی و نقلی تبحر داشته و از بزرگان فلسفه و حکمت به شمار می‌آمده است. ۳۰ سال از عمر خود را در سرودن خمسه صرف کرد که شامل ۵ مثنوی است به نام‌های: مخزن‌الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه. علاوه بر خمسۀ مذکور، دیوان اشعاری نیز از او به جا مانده است. وی در حدود سال ۶۰۰ ه.ق وفات یافت و در زادگاهش به خاک سپرده شد. در تقویم ملی روز ۲۱ اسفند به نام او نام‌گذاری شده است.

نظامی گنجوی

چه دارد می‌شود؟ ای داد از این پاییز! نصرالله! خودت تکذیب کن اخبار را! برخیز! نصرالله!

خبر داری که با این دل، دل عاشق چه‌ها کردی؟ میان بُهتِ اندوه فراوانت رها کردی

سبکبال بر موجی از مه، به قاف تماشا رسیدند به صبحِ تشرف به خورشید، به دیدار فردا رسیدند

کاش بیدار شوم، آمده باشی به خراسان بعدِ کرمان و بشاگرد و گلستان و لرستان

پیِ خورشید، شب تا صبح، در سوزِ مِه و باران به گریه تاختیم از غرب تا شرق ارسباران

دلا ز معرکه محنت و بلا مگریز چو گردباد به هم پیچ و چون صبا مگریز

عمری‌ست که دم‌به‌دم علی می‌گویم در حال نشاط و غم علی می‌گویم

چرا چو خاک چنین صاف و ساده باید مرد؟ و مثل سایه به خاک اوفتاده باید مرد؟

دلِ آگاه ز تن فکر رهايی دارد از رفيقی که گران است جدايی دارد

هوا بهاری شوقت، هوا بهاری توست خروش چلچله لبریز بی‌قراری توست

ای که بر روشنای چهرهٔ خود نور پیغمبر سحر داری نوری از آفتاب روشن‌تر رویی از ماه خوب‌تر داری

دلی كه خانۀ مولا شود حرم گردد كز احترام علی كعبه محترم گردد

چه دارد می‌شود؟ ای داد از این پاییز! نصرالله!
خودت تکذیب کن اخبار را! برخیز! نصرالله!

خبر داری که با این دل، دل عاشق چه‌ها کردی؟
میان بُهتِ اندوه فراوانت رها کردی

سبکبال بر موجی از مه، به قاف تماشا رسیدند
به صبحِ تشرف به خورشید، به دیدار فردا رسیدند

کاش بیدار شوم، آمده باشی به خراسان
بعدِ کرمان و بشاگرد و گلستان و لرستان

پیِ خورشید، شب تا صبح، در سوزِ مِه و باران
به گریه تاختیم از غرب تا شرق ارسباران

دلا ز معرکه محنت و بلا مگریز
چو گردباد به هم پیچ و چون صبا مگریز

عمری‌ست که دم‌به‌دم علی می‌گویم
در حال نشاط و غم علی می‌گویم

چرا چو خاک چنین صاف و ساده باید مرد؟
و مثل سایه به خاک اوفتاده باید مرد؟

دلِ آگاه ز تن فکر رهايی دارد
از رفيقی که گران است جدايی دارد

هوا بهاری شوقت، هوا بهاری توست
خروش چلچله لبریز بی‌قراری توست

ای که بر روشنای چهرهٔ خود نور پیغمبر سحر داری
نوری از آفتاب روشن‌تر رویی از ماه خوب‌تر داری

دلی كه خانۀ مولا شود حرم گردد
كز احترام علی كعبه محترم گردد