قرآن کریم هدف از خلقت انسان و جن را عبادت برمی‌شمرد: «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ؛ جن و انسان را نیافریدم جز برای آن‌که مرا پرستش کنند.»(۱)
عبادت وسیله‌ای برای نیل به قرب الهی است. انسانِ دارای معرفت حقیقی به خالق، مسیری جز عبادت خالصانه را نمی‌پیماید؛ زیرا با هر درجه‌ای از معرفت، بیشتر به فقر و عجز خود و عظمت خالق آگاهی می‌یابد و در نتیجه عبادت را وسیله‌ای برای نزدیک شدن به خالق خود قرار می‌دهد. حضرت فاطمه(علیهاالسلام) که پرورده مکتب نبوی بود، آن‌چنان در این مسیر رشد کرد که از معدود شاگردان برتر این مکتب شد و در عبادت، بیشترین شباهت را به استاد و مرادش (پیامبر اکرم) پیدا کرد. پاهای پیامبر از کثرت قیام برای عبادت در دل شب ورم کرد تا اینکه آیات «طه * مَا أَنزَلْنَا عَلَیک الْقُرْآنَ لِتَشْقَى»(۲) بر او نازل گشت.(۳) فاطمه نیز در این خصلت با تأسی به پیامبر(صلى‌الله‌علیه‌وآله) به‌حدّی در دل شب‌های تار به عبادت ایستاد که پاهایش ورم کرد(۴) و در حال نماز از فرط خشیت الہی، نَفَس‌هایش به شماره می‌افتاد.(۵)
عبادت شبانه و قیام او در محراب، صحنه‌ای ملکوتی نزد آسمانیان پدید می‌آورد؛ به گونه‌ای که خداوند به‌واسطه آن بر فرشتگان فخر می‌فروخت. رسول خدا(صلى‌الله‌علیه‌وآله) در توصیف عبادت فاطمه(علیهاالسلام) و مقام و منزلت او نزد آسمانیان می‌فرماید:
«دخترم، فاطمه، سرور زنان عالمیان از اولین و آخرین است. او پاره تن من و نور چشمم و میوه قلبم و روح میان دو پهلوی من است. او حوریه‌ای انسان‌نماست که به‌هنگام ایستادن در محرابش در برابر پروردگارش، نور او برای ملائکه آسمان تلألؤ دارد؛ همان‌گونه که نور ستارگان برای اهل زمین روشنایی دارد. پس خداوند عزوجل به ملائکه خطاب می‌کند: ای ملائکه من بنگرید به کنیزم فاطمه، که سرور زنان مخلوقاتم است و در برابر من [به عبادت] ایستاده و از خوف من وجودش به لرزه افتاده و با قلب و جانش به عبادتم روی آورده است. شما را شاهد می‌گیرم که شیعه او را از آتش [دوزخ] ایمن ساختم....»(۶)
امام حسن(علیه‌السلام) که شاهد صحنه‌های طاقت‌فرسای عبادت مادرش بود، در توصیف عبادت وی فرموده است:
«مادرم فاطمه را در شب جمعه‌ای ایستاده در محرابش دیدم که دائماً در حال رکوع و سجده بود تا آن‌که صبح دمید. همواره و بسیار با بردنِ نام، برای مؤمنین و مؤمنات دعا می‌کرد و برای خود دعایی نکرد. پرسیدم: مادر جان چرا آن‌گونه که برای دیگران دعا می‌کنی، برای خود دعا نمی‌کنی؟ فرمود: یا بُنَیَّ! الجار ثم الدار؛ پسرکم، اول همسایه سپس [اهل] خانه!»(۷)

حضرت فاطمه(علیهاالسلام) همانند پدر، اهتمام بسیاری به نماز داشت. روزی از پدر پرسید: کسی که درباره نماز سستی به خرج دهد، برای او چه [مجازاتی] خواهد بود؟ پیامبر(صلى‌الله‌علیه‌وآله) در پاسخ، پانزده عقوبت برای سبک شمارندہ نماز برشمرد.(۸)
و بدین لحاظ، حضرت فاطمه(علیهاالسلام) بهترین مردمان را خاضع‌ترین آن‌ها درباره نماز می‌دانست.(۹) از آنجا که وی استعداد لازم برای تعالیم خاص نبوی را داشت، پیامبر اکرم(صلى‌الله‌علیه‌وآله) و جبرئیل برخی نمازهای مستحبی با کیفیت خاص را به آن حضرت تعلیم دادند.(۱۰)
هنگامی که حضرت فاطمه(علیهاالسلام) مشغول عبادات و نماز می‌شد، گاه فرزندش به گریه می‌افتاد و گہواره‌اش به امداد الهی به دست فرشته‌ای به حرکت درمی‌آمد.(۱۱) در روایتی دیگر، سلمان به قرائت قرآنِ فاطمه(علیهاالسلام) به هنگام روز و چرخیدن خودبه‌خودی سنگ آسیاب اشاره کرده است.(۱۲) در روایت اسامة بن زید نیز به گردش سنگ آسیاب به امداد الہی ـ در حالی که فاطمه(علیه‌السلام) به علت عبادت شبانه به خواب رفته بود ـ اشاره شده است.(۱۳)
صدیقه کبری(علیهاالسلام) به قرائت قرآن اهتمام داشت و آن را در کنار انفاق در راه خدا و نگاه به چهره پیامبر(صلى‌الله‌علیه‌وآله)، سه عمل مورد علاقه خود برمی‌شمرد.(۱۴)

📗 برگرفته از کتاب: سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا(علیهاالسلام)، ص۶۳ـ۶۷، به قلم حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا جباری.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
_{۱. سورۀ ذاریات، آیۀ ۵۶.
۲. «ما قرآن را بر تو نازل کردیم که خود را سخت به زحمت بیفکنی!» سورۀ طه، آیات ۱و۲.
۳. به نقل از طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۲۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰، ص۴۰ و ج۱۷، ص۲۵۷ و ۲۸۷ و ج۶۸، ص۲۶؛ احمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ج۴، ص۲۵۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ج۶، ص۴۴.
۴. عن الحسن البصری: «ما کان فی هذه الامة أعبد من فاطمة، کانت تقوم حتی تورم قدماها». ابن‌شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج ۳، ص ۱۲۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۴.
۵. «و کانت فاطمة(علیهاالسلام) تنهج فی الصلاة من خیفة الله تعالی» حلّی، عدة الداعی، ص۱۳۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۸۱، ص۲۵۸.
۶. شیخ صدوق، الامالی، ص۱۷۶؛ قمی، الفضائل، ص۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۷۲ و ج۲۸، ص۳۸.
۷. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۸۲ و ج۸۶، ص۳۱۳ و ج۹۰، ص۳۸۸.
۸. شش عقوبت در دنیا و سه عقوبت هنگام مرگ و سه عقوبت در قبر و سه عقوبت در قیامت پس از خروج از قبر:
ـ اما در دنیا: رفتن برکت از عمر و روزی، رفتن سیمای صالحان از چهره و فقدان اجر برای اعمال و بالا نرفتن دعا به آسمان و مشمول دعای صالحان نبودن.
ـ اما هنگام مرگ: مردن با ذلّت و گرسنگی و تشنگی، به گونه‌ای که تمام نهرهای دنیا نیز او را سیراب نمی‌سازد.
ـ اما در قبر: موکّل شدن فرشته‌ای برای عذاب او در قبر، تنگی قبر و ظلمت آن.
ـ اما در قیامت پس از خروج از قبر: موکّل شدن فرشته‌ای که او را به رو می‌کِشد، در حالی که مردم به او می‌نگرند، حساب او شدید خواهد بود و خدا به او نظر [رحمت] نمی‌کند و پاکش نمی‌سازد و عذابی دردناک دارد.
ابن طاووس، فلاح السائل، ص۲۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۸۰، ص۲۱.
۹. «خیارکم اَلینکم مناکب فی الصلوة» طبری، دلائل الامامه، ص۷۷؛ مجلسی،‌ بحارالانوار، ج۸۱، ص۲۶۲.
۱۰. بنگرید به: مجلسی، بحارالانوار، ج۸۶، ص۳۶۵ و ج۸۷، ص۳۰۴ و ج۸۸، ص۱۷۱، ۱۸۰، ۱۸۳ و ۱۸۴.
۱۱. ابن‌شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۱۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۴۵.
۱۲. طبری، دلائل الامامة، ص۱۳۹؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۱۱۶؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ص۲۹۱.
۱۳. طوسی، الثاقب فی المناقب، ص۲۹۱ و ۲۹۲.
۱۴. رُوِیَ أنها قالت: «أحب من دنیاکم ثلاثا:‌ الانفاق فی سبیل الله و تلاوة کتاب الله و النظر إلی وجه أبی رسول الله صلى‌الله‌علیه‌وآله.» شیخ الاسلامی، مسند فاطمة الزهرا علیهاالسلام، ص۱۶۱.}