شعر هیأت شعر عاشورایی نثر ادبی اشعار مذهبی

ویژگی‌های مرثیه تأثیرگذار و قابل دفاع

مرثیه تأثیرگذار و قابل دفاع، مرثیه‌ای ‌است که دارایِ عناصر زير باشد:

۱. حاوی مدح و ستایش فرد درگذشته باشد، یعنی شعر با دو بال «ستایش» و «سوگ» در فضای مرثیه پرواز کند.

۲. محتوای روشن‌گرانه داشته باشد که شامل چند بخش است:
الف) هر شعر محتوامحور باید حاوی تحلیل تاریخ باشد و موضوع تاریخی را نقد کند؛
ب) طرح سؤال داشته باشد و افکار را به تأمل در آن سؤال تحریک کند؛
ج) در برابر دشمن، اعتراض داشته باشد؛
د) در برابر دشمن، موضع‌‌گیری کند.

۳. فضایی حماسی داشته باشد. حماسه، در حقیقت، پاسداشت شکوه شخصیت و تجلیل از حضور تأثیرگذار افراد، در یک عرصه تاریخی است.
وقتی شاعری در خصوص حضرت زهرای مرضیه (علیهاالسلام) مرثیه می‌سراید، نمی‌تواند از حماسۀ حضور ایشان به هنگام هجوم دشمنان غافل باشد و از دفاع آن حضرت از امام خویش یا از خطبه‌خوانی، و حتی از گریه‌های حماسی ایشان سخن نگويد؛ بنابراین حماسه جزء جدانشدنی مرثیه است.

۴. توجه به بیان عاطفی و انتقال احساسات قوی شاعر با هدف تحریک عواطف مخاطب.
این چهار عنصر در فضای «شعر» و در بستر زبان شعری فراهم می‌شود.

پس به طور خلاصه می‌توان گفت، اين عناصر در عرصه مرثیه‌پردازی وجود دارد: مدح، روشن‌گری، حماسه، احساس قوی و شعریت؛ که میان این عناصر رابطه‌ای طولی وجود دارد.
يعنی ابتدای امر، لازم است شاعر با مدح و ستایش برای مخاطب زمینه‌سازی فکری داشته باشد و سپس روشن‌گری کند و با بیانی حماسی، عواطف را تحریک کرده، به مرثیه ورود پیدا کند تا سخن او دلپذیر، جذاب و تأثیرگذار گردد و در نهایت مخاطب بپذیرد که باید با مرثیه شاعر همراه شود و واکنش نشان دهد.

در این نمونه مرثیه از استاد محمدجواد غفورزاده (شفق)، به‌خوبی این شیوۀ بیان رعایت شده است:

 یافاطمه! با قدر و جلالی که تو داری
در حیرتم از رنج و ملالی که تو داری

کس باخبر از قدر بلند تو نگردد
در فرصت کوتاه و مجالی که تو داری

ای زهرۀ زهرا! بِـاَبی اَنْتِ وَ اُمّی
در حیرتم از شوق وصالی که تو داری

کی مانع پرواز تو شد در طلب حق؟
قربان شکسته پر و بالی که تو داری

«اسلام غریب ا‌ست و علی یکّه و تنهاست»
این ‌است همه فکر و خیالی که تو داری

ای لالۀ پرپرشده بین در و دیوار
خون گریه کند فضّه به حالی که تو داری

...می‌دانم اگر ناز اجل را نکشیدی
خود می‌کُشدت رنج و ملالی که تو داری

پدیدآورنده