با مرور شعرهایی که با موضوع امام هادی(علیه‌السلام) سروده شده است در می‌یابیم که برخی اشعار نگاه قابل قبولی به زیارت «جامعۀ کبیره» داشته‌اند. زیارتی که از این امام معصوم نقل شده و برای استفادۀ مضمونی و مفهومی در شعر، بسیار قابل اعتنا است.

با مرور شعرهای شاعران درباره با امام باقر(علیه‌السلام) در می‌یابیم که نسبت به شعر و شخصیت این حضرت (در مدح و مرثیه) دو رویکرد بیان عالمانه و بیان کودکانه به چشم می‌خورد که نگاهی کوتاه به این دو رویکرد و نحوۀ بیان، قابل تأمل است.

در بررسی مدح و شیوه‌های مدیحه‌پردازی در اشعار شاعران، از گذشته تا امروز می‌توان به چهار نوع نگرش دست یافت. در نوشتار پیش‌رو انواع یاد شده بررسی می‌شوند.

🔹وزن «مفتعلن مفاعلن، مفتعلن مفاعلن» از وزن‌هایی است که در غزلیات مولوی متعدد از آن استفاده شده است. مثل: بی‌همگان به سر شود بی تو به سر نمی‌شود داغ تو دارد این دلم جای دگر نمی‌شود

ما این امکان را داریم که با استفاده از صور خیال و نقش‌های زبانی در فضای شعر فاطمی، سیره و سبک زندگی فاطمی را به شیوۀ هنرمندانه ترویج دهیم. پرداخت الگوهای گفتاری و رفتاری حضرت زهرا(علیهاالسلام) در شعر، از جهتی خواننده را با الگوسازی مواجه می‌کند و از جهتی قابلیت پرورش مضمون را برای مداحان اهل‌بیت فراهم می‌کند تا معرفت مخاطب خود را بالا ببرند.

شاعر برای پرداخت به سوژۀ تازه، به نگاه جزیی‌نگر و قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف نیاز دارد. استفاده از سوژۀ تازه در شعر، این امکان را به شاعر می‌دهد تا به تصویرسازی و مضمون‌آفرینی‌های مختلف بپردازد و این فضا را برای مداح ایجاد می‌کند که با پرداخت سوژه‌های تازه، ابعاد دیگر شخصیت حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را برای مخاطب متجلّی سازد.

در مثنوی احمد عزیزی «یاس» به عنوان نماد معرفی و شناخته می‌شود و هرکجا که واژۀ یاس قرار می‌گیرد منظور از آن، حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) است. استعاره، زمانی به نماد تبدیل می‌شود که بتواند اثرگذار باشد و در آثار دیگر نمود پیدا کند. ترکیب‌هایی مثل: «یاس کبود»، «یاس نیلی»، «یاس مدینه» و «یاس علی»... با محوریت یاس گسترش پیدا کرد و در نام‌گذاری آثار ادبی، هنری، نمایشی... اثرگذار است.

شعر و زندگی در ارتباط با هم‌اند؛ به طوری که جهان‌بینی فردی از زندگی اثر می‌پذیرد و بر شعر اثر می‌گذارد. از طرفی شعر، زندگی شاعر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.ممکن است یک اتفاق روزمره، یا یک تصویر شاعر را به زمان و مکان مشترک ببرد. در شعر فاطمی، این برداشت شاعرانه دور از دسترس نیست همان‌طور که در چهارپاره فاطمی سیدحمیدرضا برقعی آن را مشاهده می‌کنیم.

«زندانیان عشق» نخستین بند از ترکیب‌بند هفت‌بندی مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین غروی اصفهانی در رثای حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) است. هم‌نشینی دو کلمهٔ «هفت» و «بند» در این هفت‌بند فی‌نفسه هنرمندانه است.

چند سال قبل از اين، به دوستان مداح سفارش مى‌‏كردم كه به ديوان صائب نگاه كنند و شعرهاى اخلاقى را، شعرهاى معرفتى را، شعرهاى عرفانى را در آن پيدا كنند؛ كه كم هم نيست. اين‌ها مضامين بسيار پخته‌‏اى است كه دل‌ها را روشن مى‌‏كند.

امروز ما محتاج نصيحتيم. براى رشد اخلاق در جامعه، براى گسترش خلقيات خوب، براى اعتلاى روحيۀ همدلى و برادرى و صفا و اخوتى كه در جامعۀ دينى مطلوب است، احتياج داريم به نصيحت. اين‌ها را از كى ياد بگيريم؟ پايه‏‌هاى اخلاق در كلمات ائمه (عليهم‌السّلام) است، در رفتار ائمه (عليهم‌السّلام) است.

شما ببینید امروز نسل جوان شما - چه دخترهاتان، چه پسرهاتان - و جامعه شما از خلأ کدام معرفت رنج می‌برند و آسیب می‌بینند؛ از کمبود کدام عنصر سازنده اخلاقی رنج می‌برند؟ آن عنصر اخلاقی را در وجود فاطمه‌ زهرا (سلام‌الله‌علیها) و در فضایل آن بزرگوار و این وجودهای مقدس پیدا کنید و به زبان شعر - که زبان هنر هست ـ آن را القا و بیان کنید.

آنچه كه مى‌آموزيم، بهترينش آن چيزى است كه ما به آن نياز داريم. گاهى كلمات مدح آميزى از ائمّه (علیهم‌االسلام) پشت سر هم مى‌آوريم كه نه درست مستمع به عمق اين كلمات مى‌رسد، نه با فهميدن آن كلمات چيزى بر معرفت او اضافه مى‌شود. اين‌ها ارزش چندانى ندارد.

ببینید كدام بیان، ذكر كدام منقبت، بیان كدام فضیلت، مخاطب شما را هدایت می‌كند؛ این آن نكته‌اى است كه من همیشه تكرار كردم. ببینید چه بخوانید، چه بگوئید، مستمع شما می‌شود متنوّر به نور فاطمه‌ زهرا (سلام‌الله‌علیها).

يكى از برادران مداح می‌گفت ما اگر از شعرهاى خوب و شعراى بزرگ شعرى انتخاب كنيم، مردم نمى‌فهمند؛ بنابراين مجبوريم از اين شعرها استفاده كنيم! اين طورى نيست؛ من اين را قبول ندارم...